آشنایی اولیه با سیستم برق خودرو

سیستم برق در یک خودرو عمدتاً بر اجزایی همچون شمع، دلکو، پلاتین، خازن و...متکی است. لذا آشنایی با تک‌تک این اجزاء و همچنین، عیب‌یابی دقیق آن‌ها می‌تواند برای آحاد رانندگان، هر چند آماتور، مفید واقع گردد. از همین رو سعی ما بر آن بوده تا در این متن مختصری به این امر بپردازیم.

مقصد نهایی برق در پیشرانه‌های درون‌سوز، دهانه شمع‌هاست. لذا برای عیب‌یابی سیستم برق خودرو ابتدا باید از «سر شمع» آغاز نمود. جهت اطمینان از جریان برق در سر شمع، نخست یکی از وایرها را از جای خود خارج و در چند میلی‌متری بدنه فلزی پیشرانه و یا سر شمع نگه داشته و سپس خودرو را استارت می‌زنیم. برای استارت زدن نیز الزاماً باید از فرد دیگری کمک بگیریم. ایجاد جرقه قوی و آبی رنگ میان سر وایر و بدنه فلزی پیشرانه، نشانگر کارکرد صحیح سیستم اشتعال تا سر شمع‌هاست. اما جرقه ضعیف و زرد رنگ نشانه نیم‌سوز بودن کویل یا خازن است. اگر با وجود سلامت سیستم تا سر شمع‌ها، پیشرانه خودرو همچنان روشن نمی‌شود و در عین حال، از صحت عملکرد سیستم سوخت‌رسانی خودرو مطمئن هستید، باید به سلامت کلیه شمع‌ها یا چند تایی از آن‌ها شک نمود و تنها راه‌حل این قضیه نیز، تعویض شمع‌های معیوب است.

از سویی، اگر پیشرانه یک خودرو به شدت داغ کند به دلیل حرارت و فشار زیادی که به شمع‌های آن وارد می‌شود، الکترودهای شمع دچار استهلاک شدید و سریعی شده و با ایجاد ترک در چینی شمع و نشت جریان قوی از آن، در استارت مجدد، شمع‌های چنین خودرویی توان روشن کردن پیشرانه را نخواهند داشت. تنها راه‌حل این معضل نیز بازدید دوره‌ای از شمع‌ها و تعویض شمع‌های معیوب و مستهلک است.

برای بررسی دلکو، ابتدا در آن را باز نموده و داخل سر دلکو دنبال رطوبت بگردید و برای برطرف کردن هر گونه رطوبت احتمالی، سطوح داخلی در دلکو را با پارچه بدون پرز پاک کنید. وجود رطوبت در مواقع بارندگی شدید یا شستشوی پیشرانه با آب می‌تواند عاملی مهم جهت روشن نشدن پیشرانه خودرو باشد. ناگفته نماند که برای بررسی دقیق در دلکو، بهتر است وایرها را از آن جدا نمایید، همچنین مراقب باشید که ترتیب و چینش وایرها را فراموش نکنید. توصیه می‌شود پیش از خروج‌شان از محل نصب، تک‌تک آن‌ها را با ماژیک علامت بزنید.

در صورت ترک نداشتن در دلکو با دقت دنباله ترک در بدنه آن بگردید. در صورت ترک شدید باید در دلکو را کاملاً تعویض نمود. همچنین باید از سلامت کنتاکت‌های روی در و ذغال دلکو نیز مطمئن شوید. سوختگی کنتاکت‌ها و سولفاته شدن محل اتصالات نیز می‌تواند عاملی در جهت روشن نشدن پیشرانه خودرو و یا بد کارکردی آن باشد.

مورد دیگری که باید کنترل کرد، وجود ترک در چکش برق راست. درصورت عمیق نبودن ترک با سوهانی نرم محل ترک را سوهان‌کاری و سپس با مقداری چسب محل ترک را بپوشانید و با این عمل از نشت جریان در آن جلوگیری کنید. علاوه‌براین بازید از دهانه پلاتین را نیز نباید فراموش کنید و این قسمت هم از نظر سوختگی و کنترل دهانه هوایی باید کنترل شود. تنظیم نبودن دهانه پلاتین موجب اختلال در کارکرد منظم سیستم جرقه‌زنی پیشرانه خودرو شده و بسته به دامنه خرابی، می‌تواند باعث تأخیر در روشن شدن و یا حتی عدم استارت در یک خودرو شود. قبل از بازدید از دهانه پلاتین، سطوح کنتاکت‌های آن را بازدید نمایید.

با گذر زمان، دهانه پلاتین در اثر جرقه‌زنی‌های مکرر از حالت اصلی خود خارج شده و مواد هیدروکربنی سطح کنتاک‌ها را می‌پوشانند؛ همچنین، در سطح کنتاکت‌ها یک برجستگی و یا فرو رفتگی ایجاد می‌شود که در اصطلاح به آن «خال زدن» یا «سوختگی پلاتین» می‌گویند. برجستگی‌های کوچکی که در اثر خال زدن در پلاتین ایجاد می‌شود فاصله هوایی را در آن کاهش می‌دهد. اگر میزان خال‌زدگی کنتاکت‌های پلاتین زیاد پیشرفت نکرده باشد با استفاده از سوهانی نرم می‌توان دهانه پلاتین را تمیز و صاف نمود. اگر میزان سوختگی زیاد باشد باید حتماً اقدام به تعویض پلاتین نمود.

گاهی مواقع شکستن فیبرپلاتین هم موجب صفر شدن فاصله دهانه هوایی پلاتین می‌شود و تنها راه رفع این مشکل تعویض پلاتین معیوب است. گفتنی است که برای تنظیم صحیح فاصله هوایی دهانه پلاتین نیز، نیاز به فیلرکاری توسط تعمیرکاری مجرب است.

در این میان،«خازن» در سیستم برق خودرو وظیفه کاستن از فشار شدت جریان عبوری و شدت جرقه در کنتاکت‌های دهانه پلاتین و تقویت جریان مدار ثانویه و در نهایت امکان‌پذیر نمودن فعالیت سیستم جرقه‌زنی در پیشرانه را عهده‌دار است. ایجاد جرقه زرد رنگ می‌تواند به دلیل نیم‌سوز بودن خازن باشد که موجبات کارکرد نامناسب پیشرانه و حتی عدم روشن شدن آن را فراهم می‌آورد. برای اطمینان از کارکرد درست خازن، از جسم عایقی مانند خودکار و یا یک تیکه چوب تمیز استفاده کنید و به وسیله آن کنتاکت‌های پلاتین را قطع و وصل نمایید و جرقه‌های ایجاد شده در دهانه پلاتین را با دقت نگاه کنید. جرقه آبی و نسبتاً قوی حاکی از سالم بودن خازن و جرقه زرد نشانه نیم‌سوز بودن و عدم وجود جرقه (به شرط سالم بودن کویل و سیستم‌های ارتباطی) نشانه سوختن خازن است.