بررسی بازار ماکت‌های کلکسیونی خودرو در ایران

برای بسیاری از علاقمندان داخلی، هنوز هم ماکت کلکسیونی خودرو کالایی ناشناخته است و اگر هم با چنین پدیده‌ای مواجه شده باشند، به آن با دید اسباب بازی و متاعی بی‌ارزش نگاه می‌کنند. شاید بازار ماکت خودرو در ایران، یک هزارم بازار خودرو نیز پرسود و پرحاشیه نباشد و گردش مالی آن بسیار محدود و ناچیز به نظر برسد، اما در سال‌های اخیر گسترشی قابل توجه داشته، نظر بسیاری از علاقمندان و قشر ماشین‌باز را به خود جلب کرده است. «باما» باشید تا مروری داشته باشیم با این پدیده نوظهور رو به گسترش.

”از دهه هفتاد و با بهبود شرایط اقتصادی مردم و البته گرم شدن بازار ماکت و ورود برندهای متعدد به این عرصه در سطح جهانی، ایرانیان نیز با ماکت‌های کلکسیونی حرفه‌ای و آماتور آشنا شدند.“چرا ماکت؟

فرض کنید به یک برند سازنده خودرو علاقه دارید و دوست دارید همه محصولات مشهور و تاریخی آن را در کنار هم داشته باشید، اما به دلیل محدودیت‌هایی اعم از مالی، عدم امکان واردات و نبود جای کافی، آرزوی شما تقریباً ناممکن به نظر می‌رسد. در این صورت جایگزین این کار می‌تواند خرید ماکت‌های کلکسیونی خودروهای مذکور باشد. علاوه‌براین بسیاری افراد دوست دارند ماکت خودروهایی که با آن‌ها خاطره دارند و یا قبلاً نمونه واقعی آن‌ها را داشته‌اند خریداری کنند. در هر صورت دلایل متعددی وجود دارد که علاقمندان به سمت خرید ماکت‌های کلکسیونی خودرو کشیده شوند. ماکت‌هایی که به هیچ وجه قرار نیست اسباب بازی باشند!

ماکت‌های کلکسیونی در مقیاسی دقیق و وفادار به ابعاد و تناسبات حقیقی خودروهای واقعی و تحت لیسانس برند اصلی ساخته شده و سعی می‌شود تا جزئیات کامل در آن‌ها رعایت شود. در مقیاس‌های بزرگتری مثل 1:18 و 1:12، درهای خودرو باز شده، چرخ‌های جلو با چرخاندن غربیلک فرمان می‌چرخند و بعضاً سیستم تعلیق و فنربندی نیز در ماکت تعبیه می‌شود. اما در مقیاس‌های کوچکتر همانند 1:43 و 1:64 سعی می‌شود تا بیشتر تمرکز روی جزئیات بیرونی خودرو باشد.

برخی از ماکت‌های در تیراژ بسیار محدودی تولید شده، قیمت بالایی دارند. برای مثال تولیدات شرکت آمالگام بعضا تا 8 هزار دلار نیز قیمت دارند! با این حال با 5 دلار نیز می‌توان یک ماکت خودرو در مقیاس 1:64 خریداری کرد.

ماکت‌بازی در ایران!

نمی‌توان زمان مشخصی را برای آغاز واردات ماکت‌های کلکسیونی به ایران عنوان کرد. با این حال می‌توان گفت از دهه هفتاد و با بهبود شرایط اقتصادی مردم و البته گرم شدن بازار ماکت و ورود برندهای متعدد به این عرصه در سطح جهانی، ایرانیان نیز با ماکت‌های کلکسیونی حرفه‌ای و آماتور آشنا شدند. از آن زمان تا کنون، بازار ماکت در ایران تغییرات عمده‌ای داشته است. تا اواخر دهه هشتاد شمسی، تنها سه وارد کننده در سطح کشور ماکت‌های گرانقیمت و خاص حرفه‌ای عرضه می‌کردند و تعداد انگشت‌شماری وارد کننده نیز در بازار بزرگ تهران، اقدام به واردات نمونه‌های نیمه آماتور و آماتور می‌کردند. همراه با آشنایی تعداد بیشتری از علاقمندان با این پدیده، تعداد مجموعه‌داران و به تبع آن فروشندگان و واردکنندگان نیز افزایش یافت.

تنوع برندهای موجود در ایران نیز که زمانی شاید به تعداد انگشتان یک دست نمی‌رسید، در دهه جاری افزایش قابل توجهی داشته است. به طوری که پای ماکت‌های برندهای مطرحی مثل اتوآرت، نورو، کیوشو، مینی چمپس، سی‌ام‌سی، اتوورد، مایستو، بوراگو، ویلی، سان‌استار و بی‌بی‌آر به ایران باز شد.

معمولاً با افزایش تعداد واردکنندگان و البته فروشندگان در هر عرصه‌ای، به خاطر رقابتی که در بازار کالای مذکور شکل می‌گیرد، قیمت‌ها پایین‌تر آمده و تنوع افزایش می‌یابد. این روند در سال‌های ابتدایی دهه نود شمسی رخ داد و واردکنندگان برای بازارگرمی، تعداد دفعات ترخیص کالا را افزایش و قیمت تمام شده را کاهش دادند. بالا رفتن نرخ برابری ارز در اوایل این دهه، شوکی مقطعی به بازار ماکت‌های کلکسیونی وارد کرد. با این حال از سال 1392، بازار ماکت دوباره رونق گرفت.

با آن که بیشتر فروشگاه‌ها در تهران واقع شده بودند، اما چند فروشگاه در شهرهای دیگر نیز تاسیس شدند که اقدام به فروش و عرضه ماکت‌های کلکسیونی می‌کردند. علاوه‌بر‌این فروشگاه‌های اینترنتی و مجازی نیز تاسیس شدند که از طریق ارسال کالا، به دورترین نقاط کشورمان ماکت ارسال می‌کردند.

با این که در یکی دو سال اخیر نیز مجدداً به خاطر تلاطم‌های بازار ارز، فعالیت واردکنندگان محدود شده، برخی از آن‌ها از بازار ماکت کنار رفته‌اند، اما مشکل اصلی که گریبانگیر علاقمندان و مجموعه‌داران شده، فضای مجازی و حواشی آن است!

شبکه‌های اجتماعی در ابتدای امر سبب شدند تا علاقمندان نسبت به واردات و عرضه چنین کالایی در ایران اطلاعات بیشتری کسب کنند و آگاهی به این پدیده نسبتاً نوظهور افزایش یابد. اما پای برخی سودجویان و افراد به ظاهر علاقمند که به دنبال دلالی و کسب درآمد ثانویه هستند نیز به این بازار باز شد. وقتی واردکننده‌ای اقدام به وارد کردن یک ماکت محبوب می‌کرد، دلالان دست به کار شده، همه بار را خریداری و دپو می‌کردند و به صورت قطره‌ای به بازار تزریق می‌کردند. علاوه‌براین قیمت‌گذاری ماکت‌ها نیز به جای آن که با توجه عرضه و تقاضا در داخل تعیین شود، به صورت سلیقه‌ای و البته با نیم نگاهی به قیمت‌های سایت‌های خرید و فروش خارجی مثل ebay انجام می‌گرفت. برای مثال قیمت محصولات برند اتوآرت که به خاطر کیفیت و جزئیات خوب ماکت‌هایش و البته واردات نسبتاً گسترده به ایران، در بین علاقمندان ایرانی پرطرفدار است، این روزها به صورت غیرمنطقی افزایش یافته است. خلاصه این که این روزها کار به جایی رسیده که تعداد فروشندگان و دلالان از تعداد خریداران که در حقیقت مجموعه‌داران و کلکسیونرهای حقیقی هستند، بیشتر شده است!

بدین ترتیب کنار رفتن برخی فروشندگان و واردکنندگان از این عرصه از یک سو و افزایش تعداد سودجویان و تلاطم بازار ارز از سوی دیگر سبب شده تا ماکت‌بازی در ایران، از جو سالم سال‌های قبل فاصله بگیرد. تثبیت قیمت ارز، افزایش حجم واردات، اطلاع‌رسانی مناسب و البته شفافیت در این زمینه می‌تواند وضعیت را برای علاقمندان و مجموعه‌داران بهبود دهد. بنابراین این فقط بازار خودرو نیست که با معضلات متعددی دست و پنجه نرم می‌کند و بازار ماکت‌های مینیاتوری نیز در ابعاد بزرگی مختل شده است!