صنعت خودروسازی کشور در بهترین شرایط به دوران پیش از برجام برگشته است؛ اگر البته شرایط بدتر نشده باشد. پژو و سیتروئن که این بار با وعده‌هایی بلندپروازانه به ایران آمده بودند، در چشم به هم‌زدنی، بازار -به قول خودشان بالقوه- ایران را فراموش کردند و به‌دنبال برنامه‌هایشان در آمریکا هستند. فرانسوی بزرگ با قرارداد 700 میلیون یورویی آمد ولی تولیداتش به 10 هزار هم نرسید که ایران را ترک کرد. تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا علیه ایران، دلیل این امر بود. غیرمنطقی است اگر امید داشته باشیم که دیگر شرکت‌هایی که هنوز تولیدشان را شروع نکرده بودند، در ایران بمانند.
”در تحریم‌های آمریکا، اگر شرکتی با ایران همکاری کند، علاوه‌بر جریمه نقدی، از معادلات تجاری دلار، حذف می‌شود.“گفتیم که در بهترین حالت به‌پیش از برجام برمی‌گردیم. پیش از برجام لااقل چینی‌ها در ایران بودند. قطعه می‌دادند و خودرو می‌فرستادند. حتی بقیه برندها به‌راحتی در بازار ایران به‌صورت کاملاً وارداتی وجود داشتند. اما با برجام، امیدواری به ساماندهی تجارت و صنعت خودرو، قوانین را سخت‌گیرانه کرد. واردکننده‌ها باید نامه تعهد از شرکت مادر می‌گرفتند و کار خود را رسمی می‌کردند و سازندگان هم باید داخلی‌سازی می‌کردند. از طرف دیگر چشم امید ما به خودروهای باکیفیت اروپایی بود و قراردادهای بزرگ را با آن‌ها بستیم. به زبان دیگر، چین را دیگر تحویل نگرفتیم. البته ناگفته نماند که تحویل گرفتن چین پیش از تحریم‌ها، هزینه‌های زیادی بر اقتصاد ما تحمیل می‌کرد و دولت نمی‌خواست باز به چین باج بدهد.
اکنون سؤال این است که آیا خاطر چینی‌ها مکدر شده است؟ شاید این‌طور باشد ولی سؤال مهم‌تر این است که آیا سیستم مالی بانک‌ها و مؤسسات چینی که از تحریم‌های مالی آمریکا مصون است، به کمک صنعت خودروسازی ایران می‌آید؟
در وهله اول باید بگوییم تحریم‌های آمریکا مالی است و این‌بار با تحریم‌های پیشین فرق می‌کند. یعنی اگر شرکتی با ایران همکاری کند تنها متحمل جریمه نقدی نمی‌شود؛ بلکه از معادلات تجاری دلار حذف خواهد شد. این را مجید شاکری، کارشناس امور مالی، می‌گوید. این کارشناس با اشاره به در هم تنیدگی ساختار مالی چین معتقد است که ایران می‌تواند روابط تجاری خود را با چین ادامه دهد.
خودروسازی؛ اهم تحریم‌های آمریکا
البته ماجرای شرکت‌های بزرگ کمی پیچیده‌تر است. خودروسازی و قرارداد همکاری با خودروسازان ایرانی، از اهم تحریم‌های ایالات‌متحده علیه ایران بود. به این معنی که اگر حتی خودروسازی چینی با ایران همکاری کند، ممکن است امکان حضور در بازار آمریکا را از دست دهد. خودروسازان مهم چینی هم روابط تجاری با آمریکا دارند و ممکن است نتوانند در ایران سرمایه‌گذاری کنند. چینی‌ها حالا برای اولین‌بار دارند در خارج از کشور خود، برندهای چینی می‌سازند و این به معنی اشتیاق فوق‌العاده آن‌ها برای حضور در بازارهای بین‌المللی است.
عزیز اکبریان، رئیس کمیسیون صنایع مجلس از خروج خودروسازان چینی از ایران و تبعیت از تحریم‌های آمریکا خبر داده است. بابک صدرایی، کارشناس صنعت خودرو هم می‌گوید: «چینی‌ها قصد دارند وارد بازار آمریکای شمالی و غرب اروپا شوند. برخی از شرکت‌های چینی مانند جیلی و ام‌جی که با جنرال‌موتورز همکاری می‌کنند، سرمایه‌گذاری‌های کلانی در خارج از مرزهای چین انجام داده‌اند و به دنبال حضور در بازارهای بین‌المللی هستند. شرکت‌هایی مانند جیلی، ام‌جی و چانگان، جزو شرکت‌هایی هستند که با خودروسازان آمریکایی جوینت‌ونچر دارند. همچنین شرکت بی‌وای‌دی نیز طی سال‌های اخیر اقدامات بسیاری برای حضور در بازار آمریکا انجام داده است.»
تاثیرات جنگ تجاری بر تصمیمات بزرگ
نباید فراموش کرد که جنگی تجاری بین‌المللی در آستانه رخ‌دادن است. آمریکا کم‌وبیش دارد راهروهای ورودی به کشورش را تنگ‌تر می‌کند و این مسئله اصلاً به مذاق دولت‌های شرقی و غربی خوش نیامده است. تعرفه واردات فولاد و آلومینیوم به آمریکا بالا رفته و برخی کشورها در جواب، تعرفه واردات خودروهای آمریکایی به کشورشان را بالابرده‌اند. چین اولین کشوری بود که آمریکا با آن وارد جنگ تجاری شد. البته پس از مدتی آتش جنگ چین و آمریکا فروکش کرد و شعله‌هایش در دیگر کشورها افروخته شد.
مسئله دیگر این است که بسیاری برندهای چینی هنوز جایی در بازار آمریکا ندارند و ممکن است بتوانند آزادانه‌تر با ایران همکاری کنند. اما مطمئناً قیمت آن‌ها برای حضور سازنده در ایران، بالا خواهد بود.
با این تفاسیر می‌توان گفت به‌جز چین و روسیه، هیچ کشور مهم دیگری نمی‌تواند با ایران ارتباط تجاری داشته باشد. از این دو کشور هم فقط چین، خودروسازان قابلی دارد که عمده این خودروسازان هم با آمریکا روابط اقتصادی دارند. پس تنها گزینه‌های ایران برای ساخت خودروهای جدید در کشور خودروسازان کوچک‌تر چینی است؛ حداقل برای مدتی کوتاه! تا اینکه یا تحریم‌ها برطرف شود و دیگران برگردند، یا این خودروسازان کوچک‌تر هم بزرگ شوند و هوای بازارهای بزرگ‌تر به سرشان بزند و ایران را ترک کنند.
نهایتاً خبر خوب اینکه هنوز می‌توانیم قطعات خودروهایمان را از شرکت‌های قطعه‌سازی کوچک که روابطی با آمریکا ندارند، تأمین کنیم. قطعاتی که بسیار مهم‌تر از خودروهای جدید است. قطعاتی برای یک میلیون و 500 هزار دستگاهی که در کشور تولید می‌شوند. حتی اگر کیفیت لازم را نداشته باشند، ما به این قطعات نیازمندیم؛ تا روزی که قطعه سازان خود را نه با دیوار تعرفه که با تسهیلات و قرارداد حمایت کنیم و به خودکفایی برسیم.
: مسلم تقوی
