صفر تا صد خودروهای گازسوز

با آغاز طرح اصلاح قیمت بنزین و افزایش شدید نرخ عرضه آن، اثرات جانبی این رشد قیمت آرام‌آرام نمود پیدا می‌کند. طبیعی است که جو بازار سمت‌وسوی اقتصادی به خود می‌گیرد. به‌عبارتی‌دیگر زاویه جدید بازار به سمت خودروهایی که مصرف سوخت مقرون‌به‌صرفه‌ای دارند، متمایل شده است؛ اما با این حال برخی از کارشناسان نظر دیگری دارند. به عقیده این گروه، خودروهای گازسوز به دلیل برخی از معایب از بازار چندان پرفروغی برخوردار نخواهند بود. همان‌طور که پیش از آغاز افزایش قیمت بنزین و حتی افزایش شدید قیمت خودرو، دوگانه‌سوزها نیز چندان مشتری نداشتند.

” اگر مشتری به هر دلیلی به خودروهای گازسوز متمایل شده، بهتر است آن را به صورت صفرکیلومتر از کارخانه تهیه کند و یا مدل دست‌دوم بااصالت آن را از بازار خریداری کند.“سوخت گران شاید باعث بروز موجی از اعتراضات در ایران شده باشد ولی نکته اینجاست که در اغلب کشورهای توسعه‌یافته نه فقط بنزین بلکه کلیه زیرساخت‌های انرژی به قیمت ارزان در اختیار مردم قرار نمی‌گیرد. پیش‌تر درباره منطقی بودن یا نبودن این میزان افزایش قیمت بنزین صحبت کرده بودیم. با این حال باید در نظر داشت که رویکرد دولت‌های پیشرفته در قبال این نوع پدیده‌ها، ایجاد ساز و کار پیشرفته برای بهینه‌سازی مصرف خودروها و یا تغییر نوع سوخت آن‌ها است.

خودروهای هیبریدی بیش از یک دهه است که جایگاه ثابت خود را در بازارهای جهانی پیدا کرده‌اند. خودروهای برقی نیز طی چند سال اخیر به رشدی خیره‌کننده رسیده‌اند. مهندسی سطح بالای خودروسازان بزرگ کاری کرده است که حتی میزان مصرف سوخت و یا آلایندگی خودروهای بنزینی و دیزلی نیز به طرز ملموسی کاهش پیدا کرده است.

این در حالی است که در بازار خودروی ایران دست و پای خودروهای هیبریدی که عملاً بریده شده و برنامه جدی نیز از سوی خودروسازان دولتی دیده نمی‌شود. از سویی دیگر هنوز زیرساختی برای خودروهای برقی نیز متصور نیست و این فناوری گام‌های اول تجاری‌سازی خود را برمی‌دارد. ناگفته پیداست که این روزها باید عطای خودروهای برقی و هیبریدی را به لقایش بخشید چراکه هنوز بحث استفاده از خودروهای دوگانه‌سوز با اینکه ایران یکی از بزرگ‌ترین منابع گاز دنیا را دارد، از خاطره‌ها فراموش می‌شود.

هرچند افزایش قیمت سوخت برای هیچ گروهی از جامعه همراه با سرخوشی و لذت نیست ولی چه با دید منطقی به این موضوع نگاه کنیم و چه از موضع انتقادی، باید قبول کنیم که مصرف بنزین ایرانی‌ها در دنیا زبانزد است. سوختی که به راحتی در دوردورهای شبانه سوخته و هزاران هزار لیتر از آن با قیمتی نازل قاچاق می‌شد، حالا ارزشمندتر از قبل شده است. افزایش قیمت سوخت تنها یک راه برای کنترل مصرف است. تغییر فناوری و مهندسی نیز راه دیگری است که کمتر به آن توجه می‌شود.

اوایل دهه 80 شمسی بود که ایران‌خودرو پیشگام انبوه‌سازی در عرصه خودروهای گازسوز شد. اقدامی که آن روزها با تبلیغات گسترده برای کاهش مصرف سوخت و طبیعتاً کاهش هزینه‌های جاری نگهداری خودرو رونمایی شد. خودروهای گازسوز یا به تعبیری دیگر خودروهای دوگانه‌سوز با توجه به سبک رانندگی ایرانیان این خودروها با استقبال گسترده‌ای روبرو نشدند. جالب اینجاست که سلیقه مشتریان در این حدود 2 دهه تغییر خاصی نکرد و بازار خودروهای دوگانه‌سوز در همان سطح باقی ماند. در واقع تنها به اصرار دولتی و سازمانی بود که ناوگان تاکسیرانی از این خودروها استفاده بیشتری بردند.

در بازار دوگانه‌سوزها هیچ خودرویی نیست که تبدیل به یکه‌تاز شده باشد؛ یعنی از وانت آریسان و سمند EF7 گرفته تا پژو پارس و 405 جی‌ال‌ایکس دوگانه همه مشتریان مشخصی و محدودی را به سوی خود می‌کشند. این روزها در سایپا غیر از وانت زامیاد دوگانه دیگر خودروی گازسوزی دیده نمی‌شود. اگرچه پیش‌تر در لیست فروش تیبا، پراید 131 و 132 دوگانه حضور داشتند ولی با تنش در تولید مدل‌های بنزینی این محصولات، عرضه نمونه گازسوز به فراموشی سپرده شد. غیر از این خودروها بازار خودروی ایران دیگر شاهد عرضه هیچ محصول گازسوز صفرکیلومتری نیست.

پیش از آنکه دوگانه‌سوزهای CNG در کشور حضور پیدا کنند، مدل قدیمی‌تر LPG رواج داشت که شامل گاز مایع می‌شد. رانندگان بر حسب تجربه می‌گویند که LPG از هزینه‌های پایین نگهداری گرفته تا میزان پیمایش بالای آن به مراتب سوخت روان‌تر و کاربردی‌تری نسبت به CNG بود. البته مشکل اصلی استفاده از این سوخت تداخل آن با فناوری انژکتوری بود؛ اما نکته اینجا بود که ریسک استفاده از گاز مایع به مراتب بیشتر و گران‌تر از گاز طبیعی فشرده شده بود. فارغ از اینها، باید به این نکته اشاره کرد که خودروهای گازسوز به دلیل حجم پایین قدرت احتراق، کشش بسیار کمتری نسبت به مدل‌های بنزینی دارند. از سویی دیگر در صورت تنظیم نبودن پیشرانه پدیده کوبش (Knock) تبدیل به یکی از عذاب‌آورترین بخش‌های رانندگی می‌شود. البته باید اعتراف کرد که پیشرانه خودروهای دوگانه در حالت گاز عملکردی به مراتب نرم‌تر و کم‌صداتر دارند. هم‌چنین در نمودار میزان آلایندگی سالانه، درصد تولید گازهای گلخانه‌ای و مضر این خودرو نسبت به حالت پیمایشی با سوختی همچون بنزین، حدود 11 برابر کمتر خواهد است.

معضل اصلی این خودروها در هنگام سرد بودن، سربالایی، زمان روشن بودن کولر، سرعت بالا و شتاب‌گیری خود را نشان می‌دهد. در واقع خودروهای دوگانه‌سوز به علت آنکه باید با دو سوخت گاز فشرده و بنزین فعالیت کنند، به مرور زمان دچار معایبی در احتراق پیشرانه و تولید توان می‌شوند و در هنگام سوییچ نوع سوخت به وسیله کلید هوشمند، دچار ریپ‌های بیش از حد و به اصطلاح خفه‌گی موتور می‌شوند. از سوی دیگر دلیل سنتی کاهش حجم صندوق‌عقب نیز از جمله دیگر دلایل عدم محبوبیت این تیپ از خودروهای بوده است.

مهم‌ترین دلایل مشکلات فنی خودروهای گازسوز را باید در سه عامل فشار و دمای زیاد احتراق، انتقال حرارت بالا به سرسیلندر و در نهایت خشک بودن گاز برشمرد که درمجموع منجر به آسیب‌های شدید به سوپاپ‌ها می‌شود که به دنبال آن عدم آب‌بندی مناسب پیشرانه و کاهش توان رخ خواهد داد.

حتی پیش از ماجرای افزایش قیمت سوخت، دولت مشوق‌های بسیاری را برای تبدیل خودروهای بنزینی به دوگانه‌سوز ارائه کرده بود. طرح‌هایی که البته در زمان خودش چندان جدی گرفته نمی‌شد. این در حالی است که حالا تقاضای نسبی برای گازسوز کردن بالا رفته ولی برخی از نگرانی‌ها و ابهامات مانع از اجرای آن می‌شود. با اینکه گفته می‌شود گازسوز کردن خودروهای عمومی رایگان است ولی هم‌چنان جو روانی جامعه نسبت به این موضوع تمایلی ندارد.

موافقان این طرح می‌گویند سوخت CNG همان گاز طبیعی است که به صورت فشرده در مخازن CNG تحت استاندارد سخت‌گیرانه تولید می‌شود. این سوخت استانداردهای بسیار معتبر جهانی دارد که در ایران هم مورد قبول و براساس استانداردهای سازمان ملی استاندارد تهیه شده است. از سویی دیگر با توجه به نرخ فعلی سوخت اگر یک لیتر بنزین را با نرخ آزاد ۳ هزار تومانی مد نظر قرار دهیم، یک لیتر بنزین برابر است با یک متر مکعب گاز ۴۴۰ تومانی. اگر خانواده‌ای از سوخت بنزین استفاده نکند و سوخت گاز را جایگزین آن کند، مبلغ ۲ هزار و ۶۰۰ تومان صرفه‌جویی و ذخیره می‌کند. اگر بنزین ۱۵۰۰ تومانی را در نظر بگیریم در ماه باید ۱۵۰ هزار تومان هزینه کند در صورتی که اگر در ماه ۱۰۰ لیتر گاز مصرف کند ۴۴ هزار تومان باید پرداخت کند.

در مقابل مخالفان می‌گویند که این حساب و کتاب ریاضی در دنیای واقعی چندان کاربرد ندارد. باید در نظر داشت که تمام خودروهایی که قصد دوگانه‌سوز شدن دارند، از نظر کیفی و سلامت فنی در یک سطح نیستند و اجرای شتابزده این طرح برای خودروهای قدیمی که حتی در حالت بنزینی با مشکلاتی روبرو بوده‌اند، خطرآفرین است.

تصاویر متعددی از اتصال ناشیانه کپسول گاز خانگی به مخزن سوخت خودروها را دیده‌ایم و یا کلیپ انفجار خودروها در پمپ‌های گاز که دل هر بیننده‌ای را خراش می‌دهد. حتی اگر موافقان گازسوز کردن خودروها را خوش‌بین تلقی کنیم باز هم نکاتی وجود دارد که اغلب به آن بی‌توجهی می‌شود. مخزن گاز خودروها تحت فشار 200 واحد Bar کار می‌کنند. شرکت‌های معتبر تولیدکننده برای افزایش ایمنی این ظرفیت را تا بیش از 400 واحد Bar افزایش می‌دهند. حالا تصور کنید در یک زیرپله با ابزاری ساده و سرهم بندی مبتدیانه کپسول ساخته و سیستم تبدیل آن نیز از بازار خریداری شده و به خودرو تعبیه می‌شود. ادامه این داستان کاملاً مشخص است.

در یک جمع‌بندی می‌توان گفت اگر مشتری به هر دلیلی به خودروهای گازسوز متمایل شده، بهتر است آن را به صورت صفرکیلومتر از کارخانه تهیه کند و یا مدل دست‌دوم بااصالت آن را از بازار خریداری کند. در گام بعدی اگر از سلامت فنی خودروی خود اطمینان دارد آن را به مراکز معتبر بسپارد. در غیر اینصورت اکیداً توصیه می‌شود نسبت به تغییر کاربری سوخت خودروی خود هیچ اقدامی نکند.

طبق گفته رییس هیات مدیره انجمن صنفی CNG در حال حاضر برای گازسوز کردن خودروها مردم می‌توانند به سامانه irngv.ir مراجعه کنند. هزینه گازسوز کردن به نوع خودرو بستگی زیادی ندارد و مورد مهم در این میان حجم مخزن است.