با حضور انبوهی از برندهای مختلف در بازار روغن موتور، حتما باید حواس‌تان باشد که چه نوع روغن موتوری را برای چه نوع خودرویی خریداری می‌کنید و حتما باید بدانید که بهترین روغن موتور مناسب خودروی شما چیست. اما قبل از دانستن این موارد، باید از معنی و مفهوم کدها، اعداد و علایمی که روی بستهبندی روغن موتورها درج شده، باخبر باشید.
روغن موتور چیست؟
اصولا هر دو قطعه‌ای مکانیکی که روی یکدیگر می‌لغزند، نیاز به روغن دارند چراکه در صورت نبود روغن، این دو قطعه یا بدلیل اصطکاک از بین می‌روند یا بر اثر گرما، دچار فرسایش و شکست می‌شوند. اساس کار روغن موتور نیز همین است.
البته روغن موتورها، بدلیل ویژگی شیمایی خاص‌شان، فواید دیگری هم دارند. مثلا روغن موتورها عایق بسیار خوبی برای گرما هستند. از این رو می‌توان از آنها، در سیستم خنک‌کاری موتور هم استفاده کرد. ضمن اینکه روغن موتورها بدلیل چسبنده بودن‌شان، می‌توانند انواع ذرات اضافی، مثل گردوخاک و براده‌های فلزات را به خود جذب کنند و جلوی انتقال آنها را به سایر اجزای خودرو را بگیرند.
انواع روغن موتور خودرو
روغن موتورها، دارای دو نوع معروف هستند: یکی روغن موتور معدنی یا مینرال (Mineral) است و دیگری نیز روغن موتور صنعتی که خود، دو نوع مختلف سنتتیک (Synthetic) و نیمه سنتتیک (Semi-Synthetic) دارد.
روغن موتور معدنی یا مینرال
روغن موتور معدنی یا مینرال، نوع قدیمی‌تر و در واقع، نوع اولیه روغن موتورهاست که از نفت خام بدست می‌آید. اکثر خودروهای قدیمی و همچنین اکثر خودروهایی که پیشرانه‌های قدیمی دارند، معمولا از روغن موتور معدنی استفاده می‌کنند. روغن موتورهای معدنی، ساختار شیمایی پیچیده‌ای ندارند و به همین دلیل نیز قیمت تمام شده آنها کمتر از روغن موتورهای صنعتی است. همچنین این نوع روغن‌ها، بدلیل نداشتن افزودنی، معمولا زودتر از روغن‌های صنعتی، نیاز به تعویض دارند.
روغن موتور صنعتی یا سنتتیک و نیمه سنتتیک
اما روغن موتورهای صنعتی (نیمه سنتتیک و فول سنتتیک)، از ترکیبات شیمایی بدست می‌آیند و عمدتا برای خودروهای جدیدتر و پیشرانه‌هایی با تکنولوژی بالاتر، استفاده می‌شوند. روغن موتورهای صنعتی را در آزمایشگاه، آنقدر دستکاری می‌کنند تا کمترین ناخالصی و به تبع آن، بیشترین قابلیت روانکاری را داشته باشد.
حال به تصویر زیر دقت کنید و ببینید که آیا متوجه معدنی بودن یا صنعتی بودن این روغن موتور می‌شوید؟!
معروف است که می‌گویند، تفاوت روغن موتور معدنی با روغن موتور صنعتی مانند تفاوت بنزین معمولی با بنزین سوپر است. یعنی همانطور که ریختن بنزین سوپر در خودروهایی که با بنزین معمولی کار می‌کنند، مشکلی بوجود نمی‌آورد، استفاده از روغن موتور صنعتی نیز در خودروهایی که به روغن موتور معدنی نیاز دارند، مشکل خاصی را ایجاد نمی‌کند.
اما عکس این قضیه، اصلا صادق نیست! یعنی همانطور که ریختن بنزین معمولی در خودروهایی که به بنزین سوپر احتیاج دارند، باعث آسیب جدی به پیشرانه می‌شود، استفاده از روغن موتور معدنی نیز در خودروهایی که باید روغن موتور صنعتی داشته باشند، به همان اندازه می‌تواند فاجعه‌بار و خطرناک باشد.
بیشتر بخوانید:
اعداد و حروف روی روغن موتور
انواع روغن موتورهای موجود در بازار ایران، دارای دو کد مهم هستند. یکی کد SAE است که ویسکوزیته را نشان می‌دهد. دیگری نیز کد API است که کیفیت روغن موتور را به ما می‌گوید.
در ادامه متن، کدهای SAE و API را برای‌تان توضیح می‌دهیم.
ویسکوزیته روغن موتور چیست؟
ویسکوزیته که در زبان فارسی آنرا بنام «گرانروی» ترجمه می‌کنیم، معیاری است که برای نشان‌دادن «میزان غلظت سیالات» استفاده می‌کنیم. هرچقدر ویسکوزیته بیشتر باشد، یعنی با سیال غلیظ‌تری سروکار داریم. بعنوان مثال ویسکوزیته عسل، بیشتر از ویسکوزیته آب است.
در روغن موتورها نیز ویسکوزیته، همچنان یکی از پرکاربردترین اصطلاحات است. از آنجایی که روغن موتورها برای پیشرانه‌های مختلف و برای استفاده در دماهای مختلف ساخته می‌شوند، پس بدیهی است که بعضی از روغن موتورها، غلیظ‌تر باشند اما بعضی دیگر، رقیق‌تر.
معنی استاندارد SAE در روغن موتور
برای آنکه بتوانیم ویسکوزیته روغن موتورها را با یکدیگر مقایسه کنیم، از استاندارد SAE استفاده می‌کنیم. یکی از کدها و عددهایی که روی بستهبندی روغن موتورها می‌بینید نیز دقیقا مربوط به همین استاندارد است.
درجه‌بندی روغن موتورها را در استاندارد SAE، با عدد مشخص می‌کنیم که کمترینش 0 و بیشترینش 60 است. مثل SAE-0 و SAE-60.
عدد 0 به معنی کمترین ویسکوزیته (یا کمترین غلظت) بوده و روغن موتور اصطلاحا در نرم‌ترین حالت است. عدد 60 نیز به معنی بیشترین ویسکوزیته (یا بیشترین غلظت) بوده و روغن موتور، در سفت‌ترین حالت خواهد بود.
بر اساس استاندارد SAE، روغن موتورها به دو دسته «مونو گرید» و «مالتی گرید» تقسیم‌بندی می‌شوند که در ادامه، به معرفی آنها می‌پردازیم.
روغن موتور تک درجه‌ای یا مونو گرید
روغن موتور مونو گرید یا تک‌درجه‌ای (Single-Grade) همانطور که از نام‌شان پیداست، به انواع روغن موتوری گفته می‌شود که فقط در یک محدوده دمایی مشخص، جوابگوست.
اگر روغن موتور را برای «هوای سرد» ساخته باشند، ویسکوزیته آنرا با «عدد به همراه حرف W» بیان می‌کنیم که در اینجا حرف W از واژه Winter گرفته شده است. روغن موتور با درجه ویسکوزیته زمستانی، عددی بین 0 تا 30 دارد و همانند جدول زیر، آنها را نام‌گذاری می‌کنیم:
| درجه زمستانی* | حداقل دما | حداکثر دما |
|---|---|---|
| SAE 5W | منفی 40 درجه | صفر درجه |
| SAE 10W | منفی 29 درجه | مثبت 50 درجه |
| SAE 15W | منفی 18 درجه | مثبت 38 درجه |
| SAE 20W | منفی 1 درجه | مثبت 27 درجه |
*در جدول فوق، درجه برحسب سلسیوس (سانتیگراد) است.
*حداقل و حداکثر دما، بر اساس ترکیبات روغن، ممکن است تغییر کند.
اما اگر روغن موتور را برای «هوای گرم» ساخته باشند، ویسکوزیته آنرا «فقط با عدد» بیان می‌کنیم. روغن موتور با درجه ویسکوزیته تابستانی، معمولا عددی بین 30 تا 60 دارد و همانند جدول زیر، آنها را نام‌گذاری می‌کنیم:
| درجه تابستانی* | حداقل دما | حداکثر دما |
|---|---|---|
| SAE 20 | منفی 7 درجه | مثبت 27 درجه |
| SAE 30 | صفر درجه | مثبت 38 درجه |
| SAE 40 | مثبت 5 درجه | مثبت 50 درجه |
*در جدول فوق، درجه برحسب سلسیوس (سانتیگراد) است.
*حداقل و حداکثر دما، بر اساس ترکیبات روغن، ممکن است تغییر کند.
حال به تصویر زیر دقت کنید و ببینید که آیا متوجه «مونو گرید» این روغن موتور می‌شوید؟!
روغن موتور چند درجه‌ای یا مالتی گرید
همانطور که در بخش قبل نیز اشاره کردیم، روغن موتور مونو گرید، تنها برای یک بازه دمایی بسیار محدود، جوابگوست. به عنوان مثال اگر در زمستان از روغن موتور SAE-20W استفاده کنید، مجبورید که در تابستان، روغن موتور را تعویض کرده و مثلا از روغن SAE-40 استفاده کنید.
همین موضوع، یا بهتر است بگوییم «ناکارآمدی در دماهای مختلف» سرانجام باعث شد تا نسل جدیدی از روغن موتورها ساخته شود که طیف وسیعی از دماها را پوشش می‌داد. به این روغن‌ها، روغن موتور چنددرجه‌ای یا روغن موتور مالتی گرید (Multi-Grade) می‌گویند. از آنجایی که روغن موتورهای مالتی گرید، تا مدت‌ها نیازی تعویض نداشتند، به همین دلیل به روغن موتورهای «چهارفصل» نیز مشهور شدند.
روغن موتور مالتی گرید را طوری می‌سازند که هم در «هوای سرد» و هم در «هوای گرم» کاربرد داشته باشند. تصور کنید که چقدر خوب می‌شد اگر روغن موتور خودروی‌تان، در روزهای گرم سال، همانند روغن موتور مونو گرید SAE 40 عمل می‌کرد، و در روزهای سرد سال نیز شبیه روغن موتور مونو گرید SAE 15W کاربرد داشت. اما خوشبختانه شیمیدان‌ها توانسته‌اند از ترکیب این دو روغن مونو گرید، روغن موتور مالتی گرید SAE 15W-40 بسازند؛ یعنی روغن موتوری که هم در دماهای پایین، جوابگوست و هم در دماهای بالا.
دوباره به مثال SAE 15W-40 برگردیم؛ در این نوع روغن موتور، درجه ویسکوزیته در دمای سرد (که فقط سازنده از آن دما اطلاع دارد) معادل 15 است. اما درجه ویسکوزیته روغن موتور در دمای 100 درجه نیز معادل 40 است. بنابراین بهتر است بگوییم که در روغن موتورهای مالتی گرید، عدد سمت راست، همیشه بیانگر درجه گرانروی روغن در دمای جوش یا همان دمای 100 درجه خواهد بود.
در جدول زیر، انواع متداول روغن موتورهای مالتی گرید یا روغن موتورهای چنددرجه‌ای را مشاهده می‌کنید:
| روغن مالتی گرید* | حداقل دما | حداکثر دما |
|---|---|---|
| SAE 0W-30 | منفی 40 درجه | مثبت 21 درجه |
| SAE 5W-20 | منفی 35 درجه | مثبت 16 درجه |
| SAE 5W-30 | منفی 35 درجه | مثبت 27 درجه |
| SAE 10W-30 | منفی 29 درجه | مثبت 32 درجه |
| SAE 10W-40 | منفی 24 درجه | مثبت 38 درجه |
| SAE 15W-40 | منفی 15 درجه | مثبت 43 درجه |
| SAE 15W-50 | منفی 10 درجه | مثبت 49 درجه |
| SAE 20W-50 | صفر درجه | مثبت 50 درجه |
*در جدول فوق، درجه برحسب سلسیوس (سانتیگراد) است.
*حداقل و حداکثر دما، بر اساس ترکیبات روغن، ممکن است تغییر کند.
روغن موتور مونو گرید بخریم یا مالتی گرید؟
وقتی پشت فرمان قرار می‌گیرید و استارت می‌زنید، دما موتور تقریبا همان دما محیط است. اما 15 دقیقه بعد، دمای موتور بالاتر از دمای محیط می‌شود. حال اگر به موتور، فشار بیشتری وارد کنید، بازهم دمای موتور بالاتر و بالاتر می‌رود. بنابراین باید روغن موتوری داشته باشید که محدوده دمایی وسیع‌تری را پوشش دهد. همین یک دلیل، کافی است تا بگوییم روغن موتور مالتی گرید (چنددرجه‌ای)، کارایی بسیار بهتری نسبت به روغن موتور مونو گرید (چنددرجه‌ای) دارد. البته، برتری مالتی گریدها، دلایل دیگری هم می‌تواند داشته باشد مثل:
- افزایش عمر باتری خودرو و مجموعه استارت،
- کاهش سایش قطعات مختلف در موتور،
- کاهش مصرف سوخت؛ که البته در حدود چند درصد است!
- کاهش هزینه تعمیر و نگهداری موتور،
- کاهش روغن سوزی؛ به خصوص در موتورهای دیزلی
معنی استاندارد API در روغن موتور
API یکی از معروف‌ترین و البته قدیمی‌ترین استانداردهای جهانی روغن موتورهاست که آمریکایی‌ها آنرا ابداع کرده‌اند. با اینکه اروپایی‌ها و حتی ژاپنی‌ها، استاندارد خاص خودشان را دارند و از API پیروی نمی‌کنند اما روغن موتورهای موجود در بازار ایران، بر اساس همان استاندارد API عرضه می‌شوند.
کدهای API عمدتا عبارتی دوحرفی هستند که حرف اول آن، «نوع سوخت» را نشان می‌دهد اما حرف دومش، «سال ساخت خودرو» را بیان می‌کند. به عبارت دیگر، کدهای دوحرفی API می‌تواند جواب این دو پرسش را به ما بدهند که:
1- روغن موتور، برای چه نوع سوختی مناسب است؟ یعنی آیا برای موتورهای بنزینی ساخته شده یا برای موتورهای دیزلی؟
2- روغن موتور برای خودروهای چه سالی مناسب است؟ یعنی مثلا برای خودروهای سال 1995 مناسب است یا مثلا برای خودروهای سال 2020.
تشخیص نوع سوخت با API روغن موتور
حالا با درنظرگرفتن دو نکته‌ای که در مرحله قبل گفتیم، می‌توان معنی کدهای استاندارد API را براحتی درک کرد. در API برای آنکه بگوییم که روغن موتور، مناسب چه سوختی ساخته شده است، از حروف لاتین استفاده می‌کنیم.
ابتدا از «حرف اول» شروع می‌کنیم. اگر روغن موتور برای «سوخت دیزلی» مناسب باشد، از حروف لاتین C و F استفاده می‌کنیم که حرف F به تازگی و درسال‌های اخیر، به دسته‌بندی دیزلی‌ها افزوده شده است. اطلاعات بیشتر درباره کدهای C و F را در لینک‌های زیر مطالعه کنید»
»» جدول کدهای API برای سوخت دیزلی (شروع با حرف C) ««
»» جدول کدهای API برای سوخت دیزلی (شروع با حرف F) ««
اما اگر روغن موتور برای «سوخت بنزین» مناسب باشد، فقط از حرف S استفاده می‌کنیم. اطلاعات بیشتر درباره کدهای S را در لینک زیر، مطالعه کنید:
»» جدول کدهای API برای سوخت بنزینی (شروع با حرف S) ««
حال به تصویر زیر دقت کنید و ببینید آیا متوجه می‌شوید که این روغن موتو را برای خودروهای بنزینی ساخته‌اند یا برای خودروهای دیزلی؟ یا شاید هردوی آنها؟!
تشخیص سال ساخت با API روغن موتور
حالا به سراغ دومین حرف در کدهای API می‌رویم که مربوط به «سال خودروها» است. زمانی که کدهای API را شروع کردند، حرف A را برای قدیمی‌ترین سال بکار بردند. سپس از حرف B استفاده کردند. بعد از آن نوبت به حرف C و سپس حرف D رسید. خلاصه اینکه این روند، که تا به امروز نیز ادامه دارد، را می‌توان اینگونه تفسیر کرد که هرچقدر از حرف A فاصله می‌گیریم، به سال‌های جدیدتری می‌رسیم.
اجازه دهید تا بیشتر درباره API توضیح دهیم. اولین کد API که برای موتورهای بنزینی تعریف شد، کد SA بود. این کد برای روغن موتور خودروهایی است که قبل از سال 1930 هستند. بعد از SA، کد جدیدی بنام SB را معرفی کردند؛ این کد نیز مخصوص روغن موتور خودروهایی است که قبل از سال 1950 ساخته شده بودند.
از آنجایی که بسیاری از این کدهای API، منسوخ شده‌اند و دیگر کاربردی ندارند، در جدول زیر، فقط کدهای معتبر API را برای موتورهای بنزینی، معرفی کرده‌ایم:
| کد روغن موتور بنزینی | سال ساخت خودرو |
|---|---|
| SP | مدل 2020* |
| SN | مدل 2020 و قدیمی‌تر |
| SM | مدل 2010 و قدیمی‌تر |
| SL | مدل 2004 و قدیمی‌تر |
| SJ | مدل 2001 و قدیمی‌تر |
*اطلاعات کامل‌تر را در سایت api.org مشاهده کنید.
*در می 2020، آمریکایی‌ها استاندارد جدیدی را برای API معرفی کردند که با کد SP شناخته می‌شود. این درحالی است که تا قبل از معرفی SP، استانداردهای SN Plus و SN بیشترین و بالاترین کیفیت را در انواع روغن موتور بنزینی داشتند. استاندارد SP با هدف بهبود کارایی در موتورهای توربوشارژ با تزریق مستقیم (TGDI) ساخته شده است. ضمن اینکه مصرف سوخت را هم کمتر کرده و صدمات ناشی از احتراق زودرس (Per-Ignition) در دور موتور پایین را هم کاهش می‌دهد. تنها به فاصله چند هفته بعد از معرفی استاندارد SP، روغن‌سازان ایرانی نیز در خردادماه 1399 موفق به تولید روغن موتور با استاندارد SP شدند.
حال به تصویر زیر دقت کنید و ببینید که آیا این روغن موتور، برای خودرویی که مثلا مدل 2010 است می‌تواند مناسب باشد یا خیر؟!
نکته مهم درباره کدهای API این است که اگر خودروساز، مثلا روغن موتور SL را برای شما توصیه کرده، به این معنی است که از روغن موتورهای جدیدتر از آن، یعنی SM و SN و SP هم می‌توان استفاده کرد اما از روغن موتورهای قدیمی‌تر از آن (مثل SJ) نباید اسفتاده کنید.
روغن موتور ایرانی بخریم یا روغن موتور خارجی؟
بدون تعارف باید بگوییم که جواب این سوال، را فقط و فقط باید از نمایندگی‌های مجاز خودروسازان بپرسید. چراکه هیچ شخصی غیر از آنها، صلاحیت پاسخگویی به این سوال را ندارد.
حتی اگر به بستهبندی برخی روغن موتورها دقت کرده باشید، روی بستهبندی آنها ذکر شده که مثلا این نوع روغن برای چه خودرویی مناسب است، اما بازهم دلیلی ندارد که از آن نوع روغن موتور استفاده کنید!
مالکان خودروها به هیچ وجه اجازه تغییر دادن نوع روغن موتور را ندارند چراکه خودروسازان براساس دفترچه راهنمای خودرو، بهترین نوع روغن موتور مالتی گرید را برای شما، مشخص کرده‌اند. لذا نیازی به تغییر دادن نوع روغن، در فصل‌های مختلف سال را ندارید مگر آنکه خودروساز، آنرا صراحتا در دفترچه خودرو، اعلام کرده باشد.
همچنین اگر در شهرهای بسیار گرم یا در شهرهای بسیار سرد کشورمان سکونت دارید، امکان تغییر نوع روغن موتور، البته با اجازه نمایندگی خودروسازان، وجود دارد. حتما دقت داشته باشید که انتخاب نادرست نوع روغن موتور، علاوه بر ابطال گارانتی خودرو، ممکن است صدمات جدی به موتور خودروی‌تان وارد کند.
بهترین روغن موتور چیست؟
دوباره باید شما را به دفترچه راهنمای خودرو، ارجاع دهیم! برخی از خودروسازان، در دفترچه راهنمای مشتری، علاوه بر ذکر نوع روغن موتور، نام مارک و برند روغن موتور را هم اعلام کرده‌اند. مثلا پارس خودرو برای زانتیا و رامک خودرو برای تیوولی، روغن موتور توتال (Total) را پیشنهاد کرده‌اند. رنو پارس هم برای محصولات مونتاژی رنو، مانند تندر و ساندرو، روغن موتور الف (Elf) را معرفی کرده. پرشیا خودرو نیز برای انواع خودروهای ب‌ام‌و و مینی، روغن موتور لیکومولی را به مالکان این خودروها توصیه کرده است.
اما از طرف دیگر، برخی خودروسازان نیز از ذکر نام و برند روغن موتور خودداری کرده‌اند، مثلا ایران خودرو و سایپا، برای محصولات داخلی‌شان، فقط نوع روغن موتور را اعلام کرده‌اند اما از اعلام برند و مارک روغن موتور، خودداری کرده‌اند. در این موارد، کافی است بهترین روغن موتور خودروی‌تان را از شبکه خدمات پس از فروش و نمایندگی‌های مجاز این شرکت‌ها، جویا شوید.
نحوه تعویض روغن موتور خودرو
در مطلب تعویض روغن موتور خودرو همه چیز را درباره زمان تعویض روغن موتور، نشانه‌های روغن موتور کهنه و سوخته، مراحل تعویض روغن موتور، نحوه تخلیه روغن از موتور و همچنین نحوه اضافه‌کردن روغن به موتور را گفته‌ایم. جهت راهنمایی بیشتر مالکان خودروهای پژو، توصیه می‌کنیم مطالب زیر را نیز مطالعه کنید:
روغن موتور مناسب انواع خودروها
اگر مالک خودروهای پراید انژکتوری، پراید انژکتوری یورو4، پراید کاربراتوری، انواع سمند و سورن، سریر، انواع دنا و دناپلاس و همچنین سایر محصولات خانواده پژو هستید، در مقالات زیر، انواع روغن موتور مناسب خودروها را به شما معرفی کرده‌ایم:
نویسنده : مرتضی برجسته
