ملاقات با امریکن موتورز جَوِلین مدل 1968

دهه 1960 میلادی دوران شکوفایی یا به عبارت بهتر، دوران انفجار تکنولوژی در صنعت خودروی آمریکا بود. دورانی که از ژاپن رقیبی برای محصولات تنومند آمریکایی زاده نشده بود، آلمانی‌ها تنها یکی دو گزینه برای رقابت روی میز داشتند و ایتالیایی‌هایی چون فراری به سختی می‌توانستند با پیشرانه‌های عظیم V12 دو میل سوپاپ (48 سوپاپ) خود پا به پای پیشرانه‌های هیولای V8 پوش راد (16 سوپاپ) آمریکایی آن هم با بیش از سه تا پنچ برابر قیمت، به پیش آیند.

”وجود تعداد انگشت‌شماری از این خودرو در بازار ایران به سان وجود الماسی در تاریخچه خودروهای کلاسیک وارداتی آمریکایی در کشور ماست.“سال‌های 1968 تا 1972 بدون شک دوران اوج و تکامل ماسل‌های آمریکایی (1962 تا 1972) بود. در این بازه پنج ساله بسیاری از محصولات برتر کلاس ماسل و پونی تاریخ از جمله داج چارجر، داج چلنجر، پلیموث GTX، پلیموث باراکودا، شورولت کوروت C3، شورولت کامارو، فورد ماستنگ، فورد GT40 و ده‌ها مدل برتر تاریخ‌ساز دیگر از خطوط تولید شرکت‌های خودروسازی دیترویت ایالات متحده آمریکا روانه بازار جهانی شدند.

در این میان برند کوچکی با نام اِمریکن موتورز با نام اختصاری AMC نیز دست قدرتمندی در تولید برترین محصولات سواری آمریکایی داشت و این در حالی بود که از دیدگاه عظمت و تیراژ تولید و سهم بازار، این برند با مثلث دیترویتی (جنرال موتورز، فود و کرایسلر) از زمین تا آسمان فاصله داشت. از برترین محصولات تولیدی برند AMC باید به تمامی محصولات برند جیپ (AMC در دهه 1970 و 1980 مالک برند جیپ بود)، مدل ایگل (Eagle/عقاب)، سری AMX، ماتادور، رمبلر (مدل اِمَبسِدِر/در ایران با نام اِمبِسادور: شاهین و آریا) و صد البته جَوِلین (Javelin/به معنای نیزه) اشاره کرد.

آنچه در ادامه این مقاله از باما می‌خوانید، ملاقات با یک دستگاه امریکن موتورز جولین نسل اول مدل 1968 در ایران است. این خودرو نه تنها به دلیل تیراژ واردات بسیار محدود، بلکه به دلیل شهرتی که از پیروزی در مسابقات ترنس اِمریکن (SCCA TA) کسب کرد و توان فنی درخور توجهی که به همراه داشت در زمره محبوب‌ترین خودروهای اسپرت کوپه کلاس ماسل در تاریخ به حساب می‌آید.

برند امریکن موتورز یکی از خودروسازان قدیمی و مطرح آمریکایی است که در سال 1954 از ادغام برندهای کایسر جیپ، نَش کِلویناتور و هادسِن موتورز تشکیل شد. این برند تا پیش از آن که به طور کامل از سوی کرایسلر در سال 1990 میلادی خریداری و به زیرمجموعه‌های اِی‌اِم جنرال (AM General) و ایگل (Eagle) تقسیم شود، محصولات مطرح بسیاری را به تولید رساند که تک تک آن‌ها لایق یک مقاله جداگانه و منحصربه‌خود هستند.

بارزترین محصولات تولیدی این برند را باید در انواع جیپ مخصوصاً گرند واگونییر و واگونییر (جیپ آهو)، SJ، XJ و ZJ چروکی، سری CJ (شهباز) و رنگلر (تا نسل دوم)، سری J (گلادیاتور و سیمرغ)، مدل ایگل (اولین خودرو سواری مجهز به سیستم انتقال نیرو دو دیفرانسیل و اولین کراس‌اوور رسمی جهان)، سری اسپرت ماتادور، AMX و جلوین دانست. متاسفانه این برند در سال 1990 به طور کامل از سوی کرایسلر خریداری شد و سپس با تقسیم به زیرمجموعه‌های متفاوت پس از حدود 35 سال سابقه تولید برترین محصولات در تاریخ خودروسازی آمریکا تحت برند AMC، تقریباً به دست فراموشی سپرده شد.

حضور محصولات برند AMC با مونتاژ داخلی چند نمونه شاسی‌بلند جیپ و سواری AMC در شرکت سهامی جیپ (جنرال موتورز - ایران سابق/پارس خودرو کنونی) در دوران پیش از انقلاب آغاز شد. محصولات مونتاژی این برند در ایران شامل جیپ CJ5 (با نام تجاری جیپ شهباز)، جیپ SJ واگونییر (با نام تجاری جیپ آهو)، جیپ وانت سری J (با نام تجاری جیپ سیمرغ)، سری رَمبلِر اِمبَسِدِر - Rambler Ambassador - (با نام تجاری آریا و شاهین) می‌شد. در نتیجه در آن دوران نمونه‌های وارداتی این برند مخصوصاً زیر سایه سنگین واردات (و سپس مونتاژ در تیراژ بالا) محصولات سواری جنرال موتورز و فورد، درست همانند محصولات کرایسلر؛ بسیار محدود باقی ماند.

بنابرین امروزه تنها نمونه‌های بسیار نادری از مدل‌های جولین و ایگل در بازار کلاسیک‌های کشور ما وجود دارد که شاید مجموع آن‌ها به سختی از تعداد انگشتان یک دست تجاوز کند. نیاز به تحلیل نیست که امروزه محصولات موجود AMC نه تنها در ایران بلکه در خود سرزمین یانکی‌ها نیز بسیار ارزشمند و نایاب و حامل ارزش مادی و معنوی بسیار زیاد است.

نام جولین برای اولین بار در سال 1968 به منظور رقابت مستقیم با ماستنگ خوش فروش فورد؛ از کلاس پونی از برند AMC به بازار خودرو آمریکا و جهان معرفی شد. این خودرو در دو نسل بین سال‌های 1968 تا 1974 به تولید رسید که نسل اول یک بار در سال 1970 دستخوش فیس‌لیفت و تغییرات ظاهری شد. خوشبختانه نسخه مورد بررسی «باما» جولین نسل اول مدل 1968 است که با وجود قدیمی‌تر بودن، همچنان از نسل دوم زیباتر و محبوب‌تر است.

این خودرو در تریم‌های ظاهری و فنی متفاوتی به تولید رسید که باعث شد طیف بزرگی از یک پونی اقتصادی تا یک ماسل قدرتمند را در بازار آمریکا پوشش دهد تا از رقبای توانمند خود از برندهای فورد، جنرال موتورز و کرایسلر کم نیاورد.

طراحی این خودرو از سوی طراح آمریکایی «ریچارد آرتور تیگ» معروف به دیک تیگ انجام شد. تیگ که متولد 1923 میلادی بود؛ پیش از آن که به عنوان قائم مقام بخش طراحی به شرکت AMC بپیوندد، همین سمت را در شرکت‌های جنرال موتورز، پَکارد، و کرایسلر نیز برعهده داشت. از برترین آثار این هنرمند نامی در AMC باید به طراحی مدل‌های پِیسِر (Pacer)، گِرِملین (Gremlin)، هورنت (Hornet) و جیپ چروکی XJ (نسل دوم) اشاره کرد. این طراح پس از خرید AMC از سوی کرایسلر، این شرکت را در راستای طراحی داج نیان (Neon/در پارسی با تلفظ نئون) و نسخه‌های بعدی چروکی نیز یاری کرد.

تیگ در کنار فعالیت حرفه‌ای خود در زمینه طراحی خودرو، یک آفرود سوار، بازسازی کننده و کلکسیونر حرفه‌ای بود. او تا سال 1970 تعداد قابل توجه 285 خودرو مختلف در کلکسیون شخصی خود داشت که این رقم تا تاریخ فوت او در سال 1990، تعداد غیر قابل باور 400 تا 500 دستگاه خودرو منحصربه‌فرد برآورد شده است. کلکسیونی که دیک تیگ در طی آن سال‌های طولانی گرد هم آورده بود به اندازه‌ای قابل توجه و خیره‌کننده بود که باعث می‌شود کلکسیونرهای مشهور امروزی چون جِی لنو (Jay Leno) در برابر او همانند افراد آماتور جلوه کنند. از مهم‌ترین خودروهای موجود در کلکسیون شخصی تیگ باید به نسخه تیراژ محدود مفهومی AMC AMX/3 اشاره کرد که در تعدادی کمتر از انگشتان یک دست و تنها به منظور نمایش توانایی‌های فنی شرکت AMC به تولید رسید. خودرویی استثنایی، منحصربه‌فرد با ویژگی‌های فنی خیره‌کننده و طراحی تکا‌ن‌دهنده که متاسفانه هرگز به مرحله تولید انبوه وارد نشد. این خودرو بخصوص بعدها به موزه خودرو شهر سَندیه‌گو اهدا شد.

اگر در ظاهر ساده، میانه‌رو اما بسیار خشن و جسور جولین غرق نشدید، بدانید که اصول طراحی و ذات ابتدایی این خودروی منحصربه‌فرد را هنوز درک نکرده‌اید. بیایید تا در درک بهتر مفهوم جولین با هم همراه شویم. جولین خودرویی است زاده نیمه دوم دهه 1960 میلادی. یعنی دورانی که طراحی صنعتی در خودروسازی ایالات متحده آمریکا به اوج خود رسیده و احتمالاً مصرف روزمره مواد مخدر در بین طراحان خودرویی آن دوران نه تنها کاملاً رایج؛ بلکه از واجبات بود. کافی است تا رد دیوانگی و اذهان بی‌ترمز طراحان صنعتی آمریکایی را حتی در صنعت هوانوردی آمریکا پیگیری کنید تا ببینید در آن دوران چه محصولات عجیب و غریبی بر زمین و آسمان ایالات متحده آمریکا در تردد بودند.

جولین همانند نامش به سان نیزه‌ای نوک تیز و کشنده؛ یکی از مهم‌ترین کلاس‌های نوظهور خودروسازی آمریکا که از سوی فورد ماستنگ در سال 1964 پایه‌گذاری شده بود را نشانه گرفت. کلاس پونی کار (Pony Car) یا خودروهای کوچک‌تر از کلاس عضلانی ماسل (Muscle Car) اما مجهز به سیستم انتقال نیرو مشترک با این غول‌های بی‌شاخ و دم.

بله، در آن دوران خودروهایی چون شورولت شول، داج چارجر، فورد تورینو، پونتیاک GTO و پلیموث رودرانر آسفالت خیابان‌های سرزمین یانکی‌ها را می‌دریدند اما از یاد نبرید که در کنار این خودروهای ماسل، نام‌های مطرحی چون پونتیاک فایربرد، فورد ماستنگ، شورولت کامارو، داج چارجر، پلیموث باراکودا و شورولت نووا از کلاس خودروهای پونی به شدت در دیدگان مشتریان قدرت‌پسند آمریکایی بزرگ شده بودند و سهم بازار چشمگیری را به خود اختصاص دادند. چرا؟ چون خودروهای کلاس پونی به دلیل داشتن ابعاد کوچک‌تر، قیمت رقابتی و سیستم انتقال نیروی مشترک با کلاس ماسل؛ به ترکیبی دیوانه‌کننده از قوای فنی بسیار بالا و فرمان‌پذیری بسیار بهتر از کلاس ماسل بدل شده بودند که نه تنها در دریدن آسفالت خیابان‌ها هیچ کمبودی باقی نمی‌گذاشتند؛ بلکه حتی قادر بودند در رقابت‌های دوستانه آخر هفته در پیست‌ مسابقات درگ (مسابقات شتاب) پوزه برادران بزرگ‌تر خود از کلاس ماسل را نیز بر خاک بمالند.

جولین نیز آمده بود تا در اقدامی مشابه همانند شورولت شوی 2 (Chevy 2/ با نام دیگر شورولت نووا) نسل سوم عمل کند. ابعادی جمع‌وجور اما مجهز به پیشرانه‌های حجیم و توانمند برای کسب رضایتمندی و لبخند خریدار. از این رو جولین نسل اول در ابعادی بسیار نزدیک به شورولت نووا نسل سوم روانه بازار شد.

این خودرو در نمای جلو از جلوپنجره‌ای دوبل با طراحی سه بعدی و گود، با دو چراغ گرد و سپر کرومی بسیار بزرگی طراحی شد که نیمی از صورت خودرو را به خود اختصاص می‌داد.

جولین تنها در نسخه کوپه دو در به تولید رسید و در نتیجه در نمای جانبی ظاهری کاملاً فست‌بک (Fastback/سبک طراحی که امتداد سقف در آن مستقیماً به لبه صندوق عقب متصل می‌شود) مانند داشت که تنها به کمک یک خط شانه نه چندان ملموس به دو سمت بالا و پایین تقسیم می‌شد. نمای جانبی این خودرو را می‌توان تقریباً به هیلمن اونجرهای موجود در بازار ایران در دهه 1370 شمسی تشبیه کرد. اما در نمای عقب، تنها سه المان؛ پایان بخش طراحی ساده جولین بود. شیب نسبتاً ملایم ستون C، سپر کرومی بزرگ و چراغ عقب باریک و یک تکه و دیگر هیچ.

بدون شک با خود می‌گویید «از این ساده‌تر ممکن نیست!» اما دیک تیگ با همین سادگی در طراحی جولین ثابت کرد که برای دستیابی به یک طراحی ناب و چالش برانگیز هیچ نیازی به استفاده از خطوط پیچیده و درهم تنیده نیست. از دیدگاه سادگی در طراحی نمای خارجی جولین، شاید هیچ خودرویی به اندازه شورولت نووا نسل سوم به اصول و مبانی طراحی جولین نزدیک نباشد.

نباید از یاد برد که استفاده از ریم‌های اسپرت هشت پره رایج در مسابقات ترنس امریکن (SCCA Trans Am/معروف به ترنزَم) در دهه 1960 و 1970 میلادی؛ نقش بسیار مهمی در مبحث زیبایی شناختی نمای جانبی این جولین بازی می‌کند. خواه این ریم‌های اسپرت به صورت فابریک روی خودرو قرار گرفته باشند یا مالک فعلی (یا مالک‌های پیشین آن) به صورت آگاهانه یا ناآگاهانه اقدام به نصب آن‌ها کرده باشند؛ این ترکیب یه معجون ستمگر و غارتگر احساسات است که بر نمای جانبی این جولین نقش بسته است. نسخه‌های اصلی جولین نسل اول با ریم‌های اسپرت فولادی مشهور به مگنوم 500 (متفاوت اما مشابه با ریم‌های رالی 2 بیوئیک/در ایران مشهور به ریم B5 مورد استفاده در بیوئیک ایران/اسکایلارک) به بازار عرضه شدند که زیبایی منحصر به خود را به ارمغان می‌آورند. اما این ریم‌های ویژه مسابقات ترنزم به اندازه‌ای محبوب و مشهور هستند که هنوز برخی شرکت‌های آمریکایی به صورت تخصصی اقدام به تولید نمونه‌های نو از جنس آلیاژ آلومینیوم این ریم خاص می‌کنند.

نمای داخلی این خودرو نیز دست کمی از نمای خارجی آن ندارد. داشبرد در نمایی کاملاً قرینه و البته اندکی مشابه به ماستنگ به دو قسمت چپ و راست تقسیم شده است. در سمت شاگرد طراحی خاصی دیده نمی‌شود چرا که تمام ادوات کنترلی در دسترس و اختیار راننده طرحی شده است.

در بخش میانی داشبرد در اتصال به کنسول مرکزی، سیستم صوتی قرار گرفته است که در بخش بالای آن دو دریچه خروجی سیستم تهویه قرار دارد. این دو خروجی وابسته به نوع آپشن در برخی مدل‌ها با برخی نشانگرهای اضافه‌تر مانند فشار روغن و میزان شارژ دینام جایگزین می‌شد. اما در نسخه مورد بررسی با رده آپشنی پایین‌تر، مجموعه نشانگرهای قرار گرفته در پشت فرمان کلاسیک سه شاخه سوراخ‌دار اسپرت با تریم چوبی (مشترک با بسیاری از سایر مدل‌های AMC)، سه نشانگر قرار گرفته است که از چپ به راست شامل ساعت، سرعت‌سنج و نشانگر دمای آب و میزان سوخت موجود در باک است.

با این که فاصله محورهای جولین کمتر از سه متر (2769 میلی‌متر) است اما فضای داخلی آن از شورولت کامارو و فورد ماستنگ جادارتر است اما به بزرگی اتاق پلیموث باراکودا (یک پونی کار با ابعادی نزدیک به کلاس ماسل کار) نبود و این در حالی است که فاصله محورهای باراکودا از چلنجر نیز کوتاه‌تر است. نمای داخلی جولین تنها با اندکی طرح چوب تزئین شده است اما جزئیات تریم داخلی آن نیز همانند نمای خارجی؛ بر اساس سطح و نوع آپشن‌های سفارشی اندکی تغییر می‌کند.

با توجه به این که محصولات AMC همواره در بازه بزرگ خودروهای خانوادگی اقتصادی تا خودروهای اسپرت نیمه لوکس به تولید می‌رسیدند، جولین نیز با پنج پیشرانه متفاوت و چهار جعبه‌دنده سه و چهار سرعت به بازار عرضه شد. دو پیشرانه شش سیلندر خطی 232 اینچ مکعبی 3.8 لیتری و 258 اینچ مکعبی 4.2 لیتری (هر دو مشترک با جیپ شهباز/ نسخه 4.2 لیتری مشترک با جیپ آهو و نسخه‌های وارداتی جیپ چروکی چیف شش سیلندر) و سه پیشرانه 4.8، 5.6 و 6.4 لیتری V8 بر اساس آپشن از سوی مالک قابل گزینش بود که قادر به تولید قدرتی بین 145 تا 315 اسب بخار بودند.

جعبه‌دنده‌های این خودرو دو نمونه سه و چهار سرعت دستی و دو نسخه سه سرعت اتوماتیک شیفتر فرمانی و نمونه اسپرت شیفتر کنسولی را دربر می‌گرفت که نسخه اسپرت شیفتر کنسولی به تریم شیفت کامَند (Shift-Command) مشهور بود.

خودروی مورد بررسی به پیشرانه 343 اینچ مکعبی 5.6 لیتری 235 اسب‌بخاری و جعبه‌دنده سه سرعت شیفت کامند سه سرعت مجهز است. این خودرو با داشتن وزن بسیار کم و خیره‌کننده 1.3 تنی قادر بود در حدود 8 ثانیه ازحالت سکون به سرعت 100 کیلومتر برساعت دست پیدا کند که در آن دوران رقم قابل توجه و در خور احترامی بود. این در حالی است که پیشرانه 390 اینچ مکعبی 6.4 لیتری 315 اسب‌بخاری 576 نیوتون.متری آن می‌توانست تنها در حدود 7 ثانیه به تندی 100 کیلومتر برساعت دست یابد.

شاید این اعداد و ارقام برای آن دورانی که تنها تعداد معدودی از ماسل کارهای آمریکایی قادر بودند در حدود 5 ثانیه به سرعت 100 کیلومتر برساعت دست یابند؛ چندان خیره‌کننده به نظر نرسد اما این خودرو از سوی نشریات خودرویی دوران؛ «یک اسپرت کوپه خطرناک» توصیف شده بود.

جولین به عنوان خودرویی اسپرت کوپه با وزن کم و پیشرانه‌ای توانمند توانست در سال‌های 1971، 1972 و 1976 به عنوان برنده سری مسابقات مشهور ترنزم (SCCA TA) شناخته شود. نسل دوم جولین اولین خودرو کلاس پونی بود که به عنوان خودرو رسمی نیروهای پلیس اتوبان و برخی دیگر از سازمان‌های نظامی آمریکا به کار گرفته شد. نشریه مشهور موتور ترند (Motor Trend) آمریکا مدل 1968 جولین را دلچسب، بسیار قدرتمند و یکی از ارزشمندترین خودروهای کلاس پونی خطاب کرد و آن را در دسته خودروهای برتر سال و در جایگاه برترین خودرو ارزان‌قیمت کلاس پونی قرار داد.

گوردِن جانکاک، راننده حرفه‌ای مسابقات اتومبیلرانی در اولین تجربه سواری خود با جولین آن را یک پونی کار کامل و همه فن حریف بیان و از ظاهر جذاب آن در ترکیب با فضای داخلی جادار (با حجم صندوق خیره کننده 288 لیتر) و راحت؛ بسیار تعریف کرد و در انتهای تست رانندگی اعلام کرد که بسیار تمایل دارد این خودرو را با خود به خانه ببرد.

در مجموع تعداد قابل توجه 55 هزار و 125 دستگاه جولین در سال 1968 به فروش رسید که میانگین سنی مشتریان آن را افراد 29 ساله تشکیل می‌دادند. این میانگین سنی دقیقا به اندازه ده سال از میانگین سنی مشتریان سایر محصولات AMC جوان‌تر بود که نشان از هدف‌گذاری صحیح و خروجی بسیار عالی تیم طراحی AMC در ارائه مدل جولین داشت.

جولین بنیانگذار پاره‌ای از ویژگی‌های ایمنی منطبق با استانداردهای روز سازمان ملی ایمنی ترافیک و بزرگراه‌های آمریکا (NHTSA) شامل کمربند سه نقطه‌ اتصال، ترمزهای هواخنک دوجداره دیسکی جلو، چراغ‌های راهنمای جانبی روی بدنه، روکش فایبرگلس نرم داشبرد به منظور جلوگیری از آسیب به سرنشینان به هنگام تصادف و استفاده تریم داخلی مات به منظور جلوگیری از بازتاب نور در شیشه جلو با وضعیت قرارگیری 59 درجه (به منظور طراحی ارودینامیک بهتر و زیباتر بدنه) بود. بسیاری از این آپشن‌ها تا سال‌ها بعد در سایر رقبای جولین تنها به صورت آپشن قابل سفارش بودند.

تیراژ فروش حدود 55 هزار دستگاهی جولین در سال 1968 تنها حدود یک ششم تیراژ فروش فورد ماستنگ در آن سال (در حدود 317 هزار دستگاه) را تشکیل می‌داد. جولین در مقایسه با سایر رقبای قدرتمند و پرفروش خود از برندهای بزرگ‌تر فورد، جنرال موتورز و وکرایسلر، در تیراژ بسیار کمتری به تولید رسید که دلیل آن بدون شک سهم فروش بیشتر و بازار بزرگ‌تر این رقبای قدرتمند در بازار آمریکای شمالی بود. با این وجود، این تیراژ محدودتر به هیچ عنوان به معنای ضعف در طراحی و عملکرد نهایی جولین قلمداد نمی‌شود.

نسخه دو سرنشین جولین با نام AMX دومین خودرو آمریکایی دو سرنشین ساخت آمریکا بود که همانند پونتیاک بَنشی؛ به عنوان قدرتمندترین و مهم‌ترین رقیب شورولت کوروت به بازار آمریکا وارد شد اما بیشتر در نسخه‌های آزمایشی مفهومی (Concept/کانسپت) به تولید رسید. همین عنوان برای نمایش قدرت AMC کافی بود تا لرزه بر جان رقبای قدرتمند آمریکای این برند بیاندازد اما متاسفانه این برند فرصت آن را نیافت تا به عمر خود در بازار آمریکا و جهان ادامه دهد و در سال 1990 به منظور تمرکز بر تولید گسترده‌تر محصولات جیپ به عنوان یکی از زیرمجموعه‌های کراسیلر در این شرکت ادغام شد و حتی زیرشاخه پیشرو و نوآور ایگل (Eagle) نیز نتوانست خود را در آشفته بازار دهه 1990 میلادی در اوج نگهدارد.

خوشبختانه امروزه برند جیپ قدرتمندترین، بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین برند شاسی‌بلندسازی جهان است که از برند قدیمی AMC به یادگار مانده است. این برند پرآوازه از دهه 1990 میلادی تحت عنوان کرایسلر و امروز با نام تجاری FCA تحت گروه استلانتیس همچنان بر خط تولید قرار دارد.

جولین یکی از خودروهای تولید محدود آمریکایی است که حتی امروز در بازار خود آمریکای شمالی نیز به عنوان یکی از محبوب‌ترین خودروهای کلاس پونی تحت نظر کلکسیونرها و علاقه‌مندان کلاس پونی و ماسل است. حتی وجود تعداد انگشت‌شماری از این خودرو در بازار ایران به سان وجود الماسی در تاریخچه خودروهای کلاسیک وارداتی آمریکایی در کشور ماست.

_{عکاس: یونس ترابکی}