تاریخچه جهت رانندگی در جهان

جهت رانندگی در دنیا ریشه عمیقی در تاریخ دارد و نیازمند نگارش یک کتاب جامع است. اما به طور خلاصه، حدس محققان به یک ریشه اصلی بازمی‌گردد: راست‌دست بودن اکثریت کره زمین!

”ارزشمندترین خودروی شناخته شده فرمان‌راست ایران، آلفارومئو سری 6C است که اخیرا توسط موزه به ناشیانه‌ترین وضع ممکن، بازسازی شده.“این اتفاق باعث شد از دوران باستان، انسان در هنگام سواری چهارپایان و راندن ارابه‌ها، به خصوص در زمان جنگ که به دست راستش برای نگه‌داشتن سلاح نیاز داشت، ناچار با دست چپ مرکب را هدایت کند. با ازدیاد واگن اسبی، انگلستان این سنت را حفظ و در نتیجه به مستعمره‌هایش منتقل کرد.

اما نقطه عطف تاریخی مهم در تغییر این سنت دیرینه در جهان، انقلاب فرانسه بود. فرانسوی‌ها پس از انقلاب سعی کردند هویت قبلی را هرچه که هست جایگزین کنند. جهت هدایت واگن‌ها نیز بخشی از این تغییر بود. این تغییر در زمان فتوحات ناپلئون جهانگیر شد. دلیل ساده و بسیار جالب توجه آن، چپ دست بودن ناپلئون بود! بدین ترتیب نخستین جرقه‌های تفاوت جهت حرکت بین فرانسه و انگلستان و در نتیجه مستعمرات آنها رخ داد.

ژاپن تنها کشور استثنایی است که بدون آنکه مستعمره انگلستان بوده باشد، از چپ رانندگی می‌کند. دلیل آن شمشیر سامورایی‌هایی است که آنرا به چپ می‌بستند! آنها برای عدم برخورد شمشیرهایشان از سمت چپ هم عبور می‌کردند. روسیه اما، از 1916 از راست رانندگی می‌کند. 

در آمریکا بخاطر بزرگتر بودن واگن‌ها، راننده ترجیح می‌داد بر روی آخرین اسب سمت راست نشسته تا دید بهتری داشته باشد. آمریکا نیز مانند دیگر کشورها در این زمینه دچار دوگانگی بود تا یک اتفاق بزرگ کار را تمام کرد: تولید انبوه فورد T با فرمان چپ، مهر تایید نهایی برای رانندگی از راست در آمریکا شد. کانادا شاید تنها استثنای مستعمرات بریتانیا بود که با وجود بخش‌های فرانسوی دچار دوگانگی کامل بود. اما سرانجام ناچار شد برای سهولت رفت و آمد با آمریکا، روش آنها را اتخاذ کند.

علیرغم روابط رضاشاه و انگلستان، وفور واردات خودروهای آمریکایی در ابتدای دوران پهلوی نسبت به سایر برندها شاید در شکل‌گیری جهت رانندگی در ایران تاثیر زیادی داشته است.

آخرین کشورهای اروپای مرکزی که از چپ رانندگی می‌کردند، چک اسلواکی و اتریش بودند که پس از اشغال توسط نازی‌ها، از اواخر دهه سی میلادی مجبور به رانندگی از راست شدند. جسورانه ترین تغییر جهت رانندگی از نظر ما، بی شک برای سوئد است. سوئدی‌ها که در احاطه کشورهای همسایه با فرمان چپ بودند، مشکلات زیادی در رفت و آمد با کشورهای همسایه داشتند. سرانجام طی تصویب قانونی، از پنج صبح یک روز تابستانی 1967 جهت حرکت‌شان را به سمت راست آوردند. این روز در تاریخ سوئد به روزH  معروف است که بیانگر همین تغییر ضربدری جهت حرکت است.

به عکس سوئد، ایتالیا را می‌توان تنبل‌ترین در این زمینه دانست: نخستین بار از1890 تمرین راندن از راست آغاز شد. در 1912 قانون رانندگی از راست در ایتالیا تصویب شد. اجرای آن اما در رم از 1925 آغاز شد. در شهرهای شمالی همچون میلان و تورین که خودروساز هم بودند، این قانون از 1926 اجرایی شد. اما داستان به همینجا ختم نمی‌شود. خودروسازان ایتالیایی تا چند دهه بعد، همچنان خودروی فرمان راست تولید می‌کردند! نخستین کامیون‌های فیات تا سال‌ها بعد، آلفارومئو تا اواخر دهه چهل و لانچیا تا اواخر دهه شصت، این مقاومت را ادامه دادند. نخستین نمونه‌های فراری حتی، با وجود شروع تولید در دهه چهل میلادی، فرمان راست بودند.

به بهانه گردآوری این مقاله تحقیقی، عکس امروز را به ارزشمندترین خودروی شناخته شده فرمان‌راست ایران اختصاص می‌دهیم: آلفارومئو سری 6-سی. هرچند لازم است یاداوری کنیم که این خودرو اخیرا توسط موزه خودروهای تاریخی ایران به ناشیانه‌ترین وضع ممکن، دچار آسیب هنگفتی به اسم بازسازی شده است. تغییر رنگ اسف‌بار و کاستی قطعات تزیینی، تنها بخشی از مرثیه بازسازی این آلفای ارزشمند است.

*نویسنده: سمیر شیرازی