وانت بارها در تمامی نقاط جهان جزئی جدایی‌ناپذیر در رفت‌وآمدهای روزمره و حتی فعالیت‌های اقتصادی بزرگ و کوچک هستند. در ایران هم از دیرباز پای این خودروها به صنایع و مشاغل مختلف باز شده، گردش چرخ اقتصادی کشورمان بدون حضور آن‌ها ممکن نیست. نمی‌توان عنوان کرد که برای اولین بار وانت بارها کی به ایران آمدند. با این حال می‌توان ردپای این خودروها را در اوایل صده 1300 جستجو کرد. «باما» باشید تا نگاهی گذرا به سرگذشت این خودروهای باربر در ایران معاصر داشته باشیم.
آغاز مبهم وانت‌ها در ایران
این که دقیقاً وانت بارها چه زمانی به طور دقیق از خودروهای تجاری بزرگ‌تر نظیر کامیونت‌ها و کامیون‌ها جدا شدند مشخص نیست. آنجه مشخص است این است که این خودروها به عنوان ترکیبی از قابلیت‌های باربری خودروهای تجاری و ابعاد کوچک‌تر و حمل و نقل ساده‌تر خودروهای شخصی، پا به عرصه گذاشتند و رفته رفته از دهه اول قرن بیستم، خودروهایی نظیر فورد مدل T پیکاپ معرفی شدند. در ایران هم همین خودروها رایج بودند و برخی خودروهایی که چیزی بین کامیون و وانت بودند به خاطر باربری بیشتر، مورد توجه بودند.
شکوفایی بازار وانت‌ها از دهه سی
واردات خودرو در ایران از دهه سی به طور قابل توجهی اوج گرفت. در این دوره تنوع وانت بارهای آمریکایی به شدت بالاتر از بقیه محصولات بود. با این حال شاید بتوان محبوب‌ترین وانت بار بازار ایرانرا فولکس واگن T1 نامید. این پیکاپ جادار و بادوام، مصرف سوخت بسیار کمی داشت و با وجود شتاب نه چندان خوب، به خاطر به صرفه بودن محبوبیت زیادی کسب کرد.
آغاز تولید وانت‌ها در ایران
از اواخر دهه سی، رفته رفته کارخانجات خودروسازی پا به عرصه گذاشتند که اولین آن‌ها را جعفر اخوان براساس شرکت سهامی جیپ ایران تاسیس کرد. این شرکت بزرگ در ابتدا به واردات محصولات مختلف جیپ اقدام کرد. در مرحله بعدی و با افتتاح کارخانه در جاده مخصوص کرج، محصولات مختلفی عرضه شدند که در این بین پیکاپ‌های جیپ نیز وجود داشتند که در صنایع مختلفی به کار رفته شدند. وانت سیمرغ نیز ادامه‌دهنده راه همین جیپ‌های بارکش بود.
پیکاپ‌های کوچک سه چرخه
از همان دهه سی، پای سه چرخه‌های باربر ایتالیایی برند پیاجیو (تولید کننده وسپا) با نام Ape به ایران باز شد. این سه چرخه‌های کوچک و کم مصرف، برای باربری در شهرهای شلوغی نظیر تهران، خصوصاً در معابر پر رفت و آمدی مثل بازار ایده‌آل بودند. در دهه چهل محبوبیت این سه چرخه‌ها با وارد شدن مزدا K360 که به مراتب ارزان‌تر بود افزایش یافت. این مزداها که از اواخر دهه سی به ایران آمده بودند، در دهه بعد موفقیت بیشتری کسب کردند و در سراسر ایران به وفور یافت می‌شدند و موجبات صنعتی شدن سریع ایران در این دهه را فراهم آوردند. امروزه تعداد انگشت شماری از این خودروهای سه چرخه دوست داشتنی باقی مانده‌اند.
ظهور ژیان
اولین محصولات شرکت سهامی ایرانی تولید خودروهای سیتروئن یا همان سایپا، نمونه‌های ون کاربردی مدل 2CV بود. این خودروها که پدر معنوی انواع ژیان در ایران هستند، با آن که شکل و شمایل یک ون را داشتند، اما از نظر کاربری به وانت بارهای مسقف این روزها نزدیک‌تر بودند. این سیتروئن‌ها در آن زمان ارزان‌ترین خودروی صفر کیلومتر در بازار کشورمان بودند.
وانت بار ملی
پیکان در اردیبهشت سال 1346 متولد شد، اما نمونه وانت آن تقریباً دو سال بعد و با قیمتی کمتر (زیر 14 هزار تومان) عرضه شد. ایران ناسیونال پیکان وانت را برای سیراب کردن بازار تشنه کشورمان طراحی کرده بود، اما همواره سودای صادرات آن به سراسر جهان را داشت و حتی برنامه صدور آن به آمریکای شمالی و حتی اروپای شرقی را تا سال‌های مدید در سر داشت.
زامیاد سختکوش
در اواسط دهه چهل، شرکت تازه تاسیس زامیاد اقدام به واردات نیسان جونیور کرد. این وانت بار سختکوش، به تدریج توانست خودش را به عنوان یکی از پیکاپ‌های محبوب بازار ایران مطرح کند. همین امر سبب شد تا نسل بعدی این خودرو در سال 1349 به ایران بیاید. در آن زمان کمتر کسی فکرش را می‌کرد که این وانت بار دوست داشتنی و کوچک در سال‌های آتی به اصلی‌ترین باربر ایران بدل شود و بیش از پنجاه سال در خط تولید بماند!
دومین وانت ژاپنی
شرکت ایران وانت در سال 1350 مونتاژ وانت‌های مزدا 1000 را آغاز کرد. این وانت‌ها از نیسان جونیور کوچک‌تر و ارزان‌تر بودند و به لطف مصرف کمتر، به نحوی جایگزینی خوب برای وانت‌های سه چرخه دهه‌های قبل شدند و ظاهر شهرهای کشورمان را مدرن‌تر کردند. تولید آن‌ها تا اوایل دهه شصت ادامه یافت.
آخرین سرباز آمریکایی
در سال‌های دهه پنجاه شمسی، شرکت سهامی جیپ به شرکت GM ایران تغییر نام داد و اقدام به واردات و مونتاژ برخی از محصولات اروپایی و آمریکایی گروه خودروسازی جنرال‌موتورز کرد. در بین این محصولات، وانت بارهای محبوب سری C/K نیز دیده می‌شد. وانت‌هایی مشهور به سری Square Body که نسل قبلی آن‌ها نیز در ایران شناخته شده و در ایران نیز محبوبیت زیادی کسب کرده بودند، به خدمت ارگان‌های مختلف درآمدند. انقلاب اسلامی سبب شد تا مونتاژ این وانت‌ها در ایران مدت کمی ادامه یابد.
مدرنیزه ژاپنی
در اوایل دهه شصت بود که سری جدید وانت‌های مزدا یعنی سری B به ایران رسیدند و مونتاژ این خودروها سبب شد تا شکل و شمایل بازار وانت بارهای ایران کمی مدرن‌تر شود. در کنار این مزداها، نیسان پاترول و تویوتا لندکروزر وانت نیز عمدتاً در کنار لندروری که سال‌ها بود در ایران مونتاژ می‌شد، جبهه‌های جنگ کشورمان را تامین می‌کردند. وانت مزدا در این بین مدت بسیار بیشتری در ایران ماند و در دهه هفتاد شمسی در کنار وانت پیکان و زامیاد، به نحوی تنها باربرهای ایران بودند.
فرار از رخوت دهه هفتاد
در دهه هفتاد به جزء واردات تعداد محدودی از وانت‌های آمریکایی نظیر شورولت S10، بازار وانت‌های ایران بسیار سوت و کور بود. این سکوت در ابتدای دهه هشتاد و با آغاز مونتاژ نیسان پیکاپ در شرکت پارس خودرو شکسته شد. پیکاپ که در بازارهای متعددی نظیر آمریکای شمالی و آسیا موفقیت‌هایی کسب کرده بود، در ایران نیز محبوب شد و حتی پس از اتمام تولیدش نیز به کمک ارگان‌های دولتی و آفرود دوستان ایرانی جایگاهش را حفظ کرده است. پیکاپ ریچ به عنوان نمونه چینی شده همین پیکاپ، بعد از نیسان پیکاپ جای این مدل را پر کرد.
وانت‌های چینی آمدند
اولین پیکاپ چینی بازار ایران که توانست مورد توجه قرار بگیرد و طرفدارانی کسب کند، کاپرا یا همان ژانگ‌ژینگ گرن تایگر بود که توسط گروه خودروسازی بهمن به ایران وارد شد. این وانت با قوای محرکه میتسوبیشی و پلتفرمی برگرفته از نیسان پیکاپ و ظاهری شبیه به تویوتا تاکوما، در ایران موفق ظاهر شد. با آن که انتقاداتی نسبت به عملکرد و دوام کاپرا وارد شده، اما این خودرو توانست بستری مناسب برای سایر پیکاپ‌های چینی بازار ایران بسازد.
دیزل نشد دارد!
در سراسر جهان نمونه دیزل وانت بارها بسیار محبوبند. با این حال مشکلات متعددی در ایران سبب شده تا وانت‌های بنزینی بیشتر مورد توجه باشند. نبود زیرساخت مناسب را باید اصلی‌ترین مشکل در این زمینه دانست. در این بحبوحه بود که ایران‌خودرو وانت ایسوزو D-Max را به ایران آورد. خودرویی مدرن، با ظاهری جذاب و عملکردی خوب که به خاطر پیشرانه دیزلی‌اش نتوانست راه به جایی ببرد.
از پیکان تا آریسان
پیکان در سال 1384 خط تولید را ترک کرده بود، اما نمونه وانت بار آن تحت اسامی مختلف تا ده سال بعد تولید می‌شد تا آن که انتقادات و فشارهای زیاد سبب شد تا یک نمونه به روز شده از آن با ظاهری برگرفته از خانواده پژو 405 و پیشرانه اصلاح شده برای بازار آماده شود. آریسان از ابتدای عرضه به بازار، مشکلاتی داشته. با این حال این خودرو توانسته تا حدودی جای خالی وانت پیکان دوست داشتنی را پر کند.
پراید هرگز نمی‌میرد
در حالی که بیش از بیست سال از اولین معرفی پراید به بازار ایران می‌گذشت، بالاخره شایعات و تصاویر جاسوسی منتشر شده محقق شدند و نمونه وانت پراید با نام سایپا 151 راهی بازار شد. با وجود تمامی مطالب طنزی که بدر مورد این خودرو ساخته شده، وانت پراید توانسته به عنوان یک پیکاپ کوچک شهری تا حدود زیادی موفق باشد.
برخی تصاویر این مطلب برگرفته از کتاب « تاریخچه تصویری آگهی‌های خودرو در ایران» هستند.
بررسی انواع وانت بارهای بازار
تست خودروهای پیکاپ باری و همچنین بررسی اولیه انواع وانت‌بارهای جدید بازار کشورمان را در مجموعه مقالات منتخب زیر مطالعه کنید:
سهمیه بنزین وانت بار
برای اطلاع از آخرین اخبار سهمیه بنزین وانت، جزییات سهمیمه سوخت وانت بار، نحوه استعلام سهمیمه وانت و زمان واریز سهمیمه بنزین وانت، مقاله سهمیه سوخت بنزین وانت بار را مطالعه کنید.
